නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ධර්ම දේශනයකට සවන් දෙන පින්වතුන් පිරිසක්‌ දෙස විමසිල්ලෙන් ටික වේලාවක්‌ බලාගෙන සිටිය හොත අපට දකින්න ලැබෙන සුලභ දර්ශනයක්‌ වන්නේ සෑහෙන පිරිසක්‌ දේශනයට සවන් දෙන අතර නිදාවැටෙන බවය. පොහොය දිනට අටසිල් සමාදන්වෙන අපේ උපාසක අම්මලා අතර මෙය බහුලව දක්‌නට ලැබේ. මෙම ලිපියෙන් සාකච්ඡා කරන්න බලාපොරොත්තු වන්නේ එම නිදිමත ගැනය. නිදා වැටීම නැතහොත් නිදිමත ඇති වන්නේ කෙසේද? කියා අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ විවිධ අවස්‌ථාවලදී දේශනාකර ඇති අතර අංගුත්තර නිකායේ 'පචාලයන' සූත්‍රයෙන් නිදිමත නැතිකර ගන්නා ආකාරයද දේශනා කර තිබේ.
බුදුදහමේ මෙම අසාමාන්‍ය නින්ද හැඳින්වෙන්නේ මිද්ධය ලෙසය. (මිද්ධය අසාමාන්‍ය නින්ද ලෙස හැඳින්වූයේ අප රාත්‍රියේදී හෝ දහවලට කෙටි වේලාවක්‌ ගන්නා නින්ද සාමාන්‍ය නින්ද ලෙස සලකන නිසාය.) බුදුරජාණන් වහන්සේ මිද්ධය යන වචනය භාවිත කරන සෑම අවස්‌ථාවකම ථිනය යන වචනයද භාවිත කළේය. ථිනය යනු අළසකමයි. මිද්ධය චෛතසිකයකයන්ගේ අකර්මණ්‍යතාවයක්‌ ලෙස අභිධර්මයේ හැඳින්වේ. චෛතසික යනු සිතක්‌ ඇතිවීම සඳහා අවශ්‍යවන්නාවු ක්‍රියාවන් ලෙස ඉතාම සරලව හැඳින්විය හැක. මෙම චෛතසිකයන් 52 ක්‌ ඇත. මේවා සිත සමගම එකට ඉපදී සිත ගන්නා අරමුණුමගෙන සිතට නි(ශ්‍රය වු වස්‌තුවම නි(ශ්‍රය කරගෙනම සිතත් සමගම නැතිවේ. සිතට චෛතසික නොමැතිව සිතක්‌ ඇතිකළ නොහැකිවාක්‌ මෙන්ම චෛතසිකවලටද තනිවම සිතක්‌ ඇතිකළ නොහැක. ඒ අනුව මිද්ධය ඇති වන්නේ සිතට මිද්ධය නම් වෛතසිකයද එකතු වීමෙන්ය මිද්ධය ථිනය නම් චෛතසිකයද සමගම සෑම විටම එකට සිටින නිසා ථිනයද (අලස බව) නිදිමත ඇතිවීමට එකතුවේ. මිද්ධය අකුසල වෛතසිකයකි. ඒ අනුව ධර්මය ශ්‍රවණය කිරීමේදී නිදි කිරන්නේ නම් ඒ කරන්නනේ පවේ මල්ලක්‌ පුරවා ගැනීම බව කිව යුතුමය.
මෙම ථීනය හා මිද්ධය දෙක එකවිට ඇතිවෙනවා මිස කිසිවටෙක වෙන වෙනම ඇති නොවන නිසා බුදුරජාණන් වහන්සේ ථීන මිද්ධය එකම නීවරණයක්‌ ලෙස දේශනාකර තිබේ. නීවරන යනු කුසලයට ඇති බාධකය. ඒවා ගනනින් පහකි. කමච්ඡන්දය, ව්‍යාපාදය, ථීනමිද්ධය, උද්දච්ච කුක්‌කුච්ච හා විචිකිච්චාවයි. මේවා අකුසල චිත්තයෙහි මිස කුසල චිත්තයක කිසිවිටෙක ඇති නොවේ. සිත, කය දෙක නිශ්චලච එක ඉරියව්වක තබා ගැනීමට පුරුද්දක්‌ නැති පුද්ගලයාට එසේ සිටිමට උත්සාහ ගැනිමේදී නදිමත ඇතිවේ. එවිට චිත්තය දුර්වල වේ.
මුලිsන් සඳහන් කළාක්‌ මෙන් මිද්ධය නිතරම ථීනය හා බැඳී පවතී. එම නිසා ථිනමිද්ධය ඉපදීමට හේතු පහක්‌ බුදුදහමෙහි සඳහන්වේ.
1. අරති - අරති යනු කුසලයෙහි නොඇලෙන ගතියයි. එනම්, කුසලයට ඇති අකමැත්තය. කුසලය ගැන ඇති අතෘප්තිමත්භාවයයි.
2. තන්ධි - තන්ධි යනු ආගන්තුක අලසතාවයයි. එනම් වෙහෙස මහන්සිය නිසා ඇතිවන නිදිමතයි.
3. විජම්භිකා - විජම්භිකා යනු කායික අලසතාවයයි. විජම්භිකා යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේ ඈනුම් ඇරීමයි.
4. භත්ත සම්මද - භත්ත සම්මද යනු බත් මතයයි. එනම් ආහාර ගත් පසු ඇතිවන නිදිමත ගතියය.
5. චිත්තලින්තා - චිත්තලින්තා යනු සිතේ කුසීතතාවයයි. සිතට එන කම්මැලිකමයි.
දීඝ නිකාය අටුවාව වන සුමංගල විලාසිනයෙහි ථින මිද්ධය උපමාකර ඇත්තේ හිරගෙයි වැටීමකට සමානවය. ප්‍රීති උත්සවයක්‌ පැවැත්වෙන අවස්‌ථාවක කිසියම් පුද්ගලයෙක්‌ සිරගතකර ඇත්නම් ඔහුට එම උත්සවයේ ප්‍රීතිමත් අවස්‌ථා කිසිවක්‌ දැක ගැනීමට හෝ වින්දනය කිරීමට නොලැබේ. පසු දින ඔහු නිදහස්‌ කළ විට උත්සවයට සහභාගිවූවකු උත්සව අවස්‌ථාව ගැන විස්‌තර කරන්නේ නම් ඔහුට කීමට කිසිවක්‌ නැත. යම්කිසි අවස්‌ථාවක ථීනමිද්ධයට නැතිනම් නිදිමතට ලක්‌වූවකුද එසේමය. ධර්මය අසන්නකුද එසේමය ඔහු ධර්ම දේශනාව අතර නිදන්නේ නම් දෙසූ ධර්මය ගැන කිසිවක්‌ ඔහු නොදන්නේය. ඒ ධර්මය ඔහු නොඇසූ නිසාය. එමනිසා ධර්ම දේශනාව සිහි බුද්ධියෙන් අසාගෙන සිටිය යුතුමය.
නිදිමත නැතිකර ගැනීම සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ උපදෙස්‌ කුමක්‌දැයි බලමු. සූත්‍ර පිටකයේ අංගුත්තර නිකායේ හත්වැනි කාණ්‌ඩයේ පචලායන සූත්‍රයෙහි නිදිමත නැතිකර ගැනීම සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර ඇති කරුණු අඩංගුවේ.
අප බුදුරජාණන් වහන්සේ භග්ග ඡනපදයේ සුංසුමාර නම් ග්‍රාමයේ භේෂකලා වනයේ වැඩ වාසය කරන සමයේ සුපුරුදු පරිදි දිවසින් බලද්දී මොග්ගල්ලාන තෙරණුවෝ මගධ ඡනපදයේ කල්ලවාලමුත්ත නම් ගමේ භාවනා කරමින් සිටියදී නිදිකිරා වැටෙනු දුටුවේය. බුදුරජාණන් වහන්සේ එකෙණිහිම සෘද්ධි බලයෙන් එම ස්‌ථානයට වැඩම කර මොග්ගල්ලාන නිදා වැටෙනවා දැයි ඇසීය. උන්වහන්සේද එසේය ස්‌වාමීනියි පැවසීය. එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ පචලායන සූත්‍රය දේශනා කරමින් නිදිමත නැතිකර ගන්නා අයුරු දේශනා කළේය. එම සූත්‍රයට අනුව නිදිමත නැතිකර ගන්නා ආකාරය මෙසේය.
1.මොගගල්යානය ඔබට කුමන සිතිවිල්ලකදී නිදිබර ගතිය පැමිණියේද එම සිතිවිල්ල මත ඔබ අවධානය යොමු නොකළ යුතුය. ඔබ එය ගැන නිතර මෙනෙහි නොකළ යුතුය. (ඔබ යම්කිසි කාර්යක නියලී සිටියදී විශේෂයෙන්ම පාඩම් කරමින් හෝ නැතිනම් භාවනා කරමින් සිටී නම් වහාම එම කාර්යය නවත්වන්න. නිදිමත නම් නිදා වැටි වැටී එම කාර්යය කිරීම අල්ප මාත්‍රයක ප්‍රයෝජනයක්‌ නැත.)
2.මොග්ගල්යානය එසේ කිරීමෙනුත් නිදිමත පහව නොයන්නේ නම් ඔබ විසින් අසා ඉගෙන ඇති පරිදි ධර්මය ගැන සිතා, සිත තුළ ඒ ගැන මෙනෙහි කළ යුතුය. ඔබ මනසින් එය විමර්ශනය කළ යුතුය. (දැන් ඹබ දන්නා ධර්මයක්‌ බණ පදයක්‌ හෝ ගාථාවක්‌ සිහියට නගාගන්න. එ් ගැන සිත යොමු කරන්න. එය මෙනෙහි කරන්න. එවිට ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.)
3.මොග්ගල්යානය, එසේ කිරීමෙනුත් නිදිබර ගතිය පහව යන්නේ නැති නම් ඔබ අසා ඉගෙන ඇති පරිදි ධර්මය කට පාඩම් කළ යුතුය. (එම ක්‍රමයෙන් නිදිමත නැතිවුණෙ නැතිනම් එම ගාථාව හඬනඟා කියන්න. දෙතුන් වරක්‌ කියන්න. එවිට ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.)
4.මොග්ගල්යානය, එම ක්‍රමයෙනුත් නිදිමත නැතිවුනේ නැතිනම් ඔබ ඔබේ දෑතින් කන් පෙති දෙක දෙපැත්තට ඇද දෙඅතලෙන් දෙඅත පිරිමැද ගන්න. එවිට ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.
5.මොග්ගලයානය, එම ක්‍රමයෙනුත් නිදිමත නැතිවුනේ නැතිනම් ඔබ අසුනෙන් නගිටින්න. මුහුණ සෝදා ගන්න. හාත්පස සෑම පැත්තක්‌ම බලා අහසේ තාරකා දෙස උඩ බලන්න. එවිට ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.
6.මොග්ගල්යානය, එම ක්‍රමයෙනුත් නිදිමත නැතිවුනේ නැතිනම් ඔබ නැගිට වටපිටාව බලන්න. දහවල් කාලයේ නම් ඉර හා ආලොකයත් රාත්‍රියේ නම් සඳ හා තරුත් බලන්න. එවිට ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.
7.මොග්ගල්යානය, එම ක්‍රමයෙනුත් නිදිමත නැතිවුනේ නැතිනම් ඔබ ඉදිරියේත් පසුපසත් ඇතිදේ ගැන සිහියෙන් යුතුව සක්‌මනෙහි යෙදෙන්න.
8.මොග්ගල්යානය, ඔබ දකුනු ඇලයට හැරී මොහොතක්‌ නිදාගන්න. නැවත ක්‍රමයෙනුත් ඔබට නිදිමත නැතිවූයේ නොමැති නම් ඔබ දකුණු ඇලයෙන් සිංහ සෙයියාවෙන් එක පයක්‌ උඩ අනෙක්‌ පය තබා පැහැදිලි සිහියෙන් යුක්‌තව යලි පිබිදීමේ සිතැතිව වැතිර ගන්න. යළි නැගිටිවිට ඔබ කළ කාර්යයේ යෙදෙන්න. ඔබට නිදිමත නැතිවේවි.
මේ මොග්ගල්ලාන හාමුදුරුවන්ට අප බුදුරජාණන් වහන්සේ 'පචලායන' සූත්‍රයෙන් නිදිමත නැතිකර ගැනීම සඳහා දේශනා කළ උපදෙස්‌ මාලාවයි. මෙය අනුගමනය කිරීමෙන් ඔබටද නිදිමත මග හරවා ගත හැක.
වෛද්‍ය ප්‍රියන්ත හේවගේ
විශ්‍රාමලත් නියෝජ්‍ය පළාත් ෙසෘඛ්‍ය සේවා අධ්‍යක්‌ෂ
