සසුනට සිත අලවා වාසය කිරීම

කථිකාචාර්ය, දර්ශනපති,

රාජකීය පණ්ඩිත ඇත්කඳුරේ සුමනසාර හිමි

භව කතරෙහි තෘෂ්ණාභරිත ව අතරමං ව සසර ගින්නෙන් දැවි දැවී ඇවිදින්නා වූ මං මුලා වූ සත්ත්වයාට ඉන් මිදීමේ මාර්ගය පහදා දුන් ඒ ආශ්චර්යමත් ධර්මය ලොවට වදාළ උතුමාණෝ තථාගත සම්මා සම්බුදු බුදුරජාණන් වහන්සේ. උන්වහන්සේ දේශනා කොට වදාළ ඒ අසිරිත් බුදු බණ නිරන්තරයෙන් ශ්‍රවණය කිරීමෙන් සද්පුරුෂයන්ගේ සිත පාරිශුද්ධභාවයට පත්වෙනවා.

චිත්ත පාරිශුද්ධත්වයට වඩා වටිනා තවත් යමක් ඇතැයි සිතීම පවා දුෂ්කරයි. එය උපමාවකින් කියනවානම් මේ සිත හරියට විලක් වගේ. අප දන්නවා විලක ස්වරූප දෙකක් පවතින බව. ඒ පස් පියුමෙන් සුසැදි ව අලංකාර ව සුවඳ විදාරණය කරමින් නිශ්චල ව පවතින අවස්ථාව සහ විල කැළඹිලා බොරවෙලා දුර්වර්ණ ව පවතින අවස්ථාව.

පළමු අවස්ථාවේ විලෙහි අසිරියක්, අලංකාරයක්, සුන්දරත්වයක් දකිනවා. විඳිනවා. දෙවන අවස්ථාවේ විලක ඕලු, මානෙල් ආදී පංච පුෂ්පයන්ගෙන් සජ්ජිත ව සුසැදි ව තිබෙනවා වෙනුවට සුළඟට මුසු වූ දුගඳ සහ අව පැහැය යි. මඩ ගොහොරුවකින් හමන ගන්ධය පමණයි. ඒ නිසා එහි වටිනාකමක් අප දකින්නේ නැහැ. මඩ වලක් දෙස අප හෙළන දෘෂ්ටිය පිළිකුල්. අප පි‍්‍රය කරන්නේ විලක කුමන අවස්ථාව ද කියා අප හොඳින් දන්නවා. එහෙනම් අප අවබෝධ කරගත යුත්තේ, අවධාරණය කරගත යුත්තේ මේ දෙයාකාර ස්වභාවයේම අපේ සිතේ තත්ත්වය ද පවතින්න පුළුවන් බවයි. විලක් වගේ නිශ්චල ව පවතින සිතක් තිබෙන්නත් පුළුවන්. විලක් වගේ කැලඹිලා පවතින සිතක් තිබෙන්නත් පුළුවන්. ඒත් වැඩිපුරම මිනිස් සිත් පවතින්නේ කැලඹුණු දැඩි ස්වරූපයෙන්. උත්සාහ කළොත් නො කැළඹුණු සිතක් පවත්වා ගැනීමට අපට අවකාශය තිබෙනවා. එහෙම සිතක් පවත්වාගන්න පුළුවන්නම් ආධ්‍යාත්මික වටිනාකමක් අපේ ජීවිතවලට සමීප කර ගන්න භාග්‍යයක් උදා වෙනවා. එනිසා නිතරම අමිල වූ ආධ්‍යාත්මික දේ සමීප කර ගන්නට අප උත්සාහ කළ යුතු වෙනවා.

මේ මිනිස් සිත කැළඹෙන්නේ කොහොම ද? අපටත් විවෘත කළ විට සුළඟ හමන දොරටු තිබෙනවා. ඒ ඇස, කන, දිව, නාසය, ශරීරිය කියන පංචේන්ද්‍රියයන්. මේ දොරටු හරහා අප ලබා ගන්නා සිත කළඹන සුළගෙත් ප්‍රභේද තිබෙනවා.

1. ඇස නමැති දොරටුව හරහා හමන රූප නමැති සුළඟ , 2. කන නමැති දොරටුව හරහා හමන ශබ්ද නමැති සුළඟ, 3. දිව නමැති දොරටුව හරහා හමන රස නමැති සුළඟ, 4. නාසය නමැති දොරටුව හරහා හමන ගන්ධ නමැති සුළඟ,

5. ශරීරය නමැති දොරටුව හරහා හමන ස්පර්ශ නමැති සුළඟ

මේ පංචවිධ සුළඟ පංච ද්වාර හරහා නිරන්තරයෙන්ම හමනවා. එහෙම හමන විට සිත කැළඹෙනවා. සිත තුළ සිතිවිලි පහළ වෙනවා. ඒවා වැල් පට වැල් ඇදිලා අප විඩාවට පත්කරනවා. වෙහෙසට පත් කරනවා. හොඳ නරක නො වැටහී යනවා. කිසිදු අරමුණකට පවා පොළොඹවන්නේ නැතිව යනවා. ඒ නිසා කැළඹුණු සිත කැළඹුණු විල සේ ම සුවයක්, මිහිරක් අප වෙත සමීප කරන්නේ නැහැ. ඒනිසා අප ධර්මය මනසිකාරයෙන් යුක්ත ව චිත්ත ඒකාග්‍රතාවයෙන් යුක්ත ව කටයුතු කරන්න උට්ඨාන වීර්යය ඇතිකර ගැනීම අනිවාර්ය වෙනවා.

අද අප ඔබට ඒ සඳහා පහාරාද සූත්‍රය කියා දෙනවා. කවුරුත් හඳුනන පි‍්‍රයකරන සොබාදහමේ අපූරු නිමැවුමක් වූ මහා සාගරය පිළිබඳව වගේම උත්කෘෂ්ඨ ගෞතම බුද්ධ ශාසනය පිළිබඳව වැදගත් කාරණා මේ සූත්‍ර ධර්මයට ගොනුවෙලා තිබෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ මහා සාගරයේ සහ බුද්ධ ශාසනයේ පවතිනා වැදගත් කාරණා උපමාත්මක ව පහදා දුන්නා.

මෙහි නම අන්වර්ථ වී තිබෙන්නේ ඒ නමින් හඳුන්වන අසුරයා නිසා. "පහාරාද" නිකම් ම අසුරයෙක් නොවේ. අසුර නායකයෙක්. බුදුරජාණන් වහන්සේ දිනක් වේරංජාවේ නලේරු නමැති වෘක්ෂ මූලයෙහි වැඩ ඉන්න විට එතැනට බොහෝ පිරිස ධර්මය අසන්නට පැමිණුනා. මේ පහාරාද අසුරයාටත් අසන්න ලැබුණා තථාගතයන් වහන්සේ ඉතා මිහිරි ධර්මයක් දේශනා කරනවා. ඒ ධර්මය අසන සත්ත්වයෝ සුවපත් වෙනවා කියලා. මෙහි සත්‍යයතාව විමසන්නට පහාරාදත් යනවා. තථාගතයන් වහන්සේ වදාළා සතුට සාමිචියේ යෙදනවා.

උන්වහන්සේ වදාළා පහාරාද, ඔබ මෙතරම් මහ මුහුදට කැමැති ඇයි? කියලා. ස්වාමිනි, අප කරුණු අටක් නිසා මහමුහුදට ආශාව උපදවා ගෙන වාසය කරනවා.

1). මේ මහ මුහුද හරි ගැඹුරුයි. ගැඹුරු වුනාට ආරම්භය ගැඹුරු නොවන නිසා අප මුහුදට සිත් අලවා වාසය කරනවා. 2). මේ මුහුදේ විවිධ රැලි ඇතිවෙනවා. ඒත් සාමාන්‍ය අවස්ථාවල ඒ කුමන රැලි ආවත් ඒ රැලි වෙරළ ඉක්මවා නොයන නිසා සිත් අලවා වාසය කරනවා. 3). ඒ වගේම මේ මහමුහුදට මළකුණු ආදි කුණුප කොටස් එකතු වෙනවා. ඒත් ඒවා රඳවා නො ගෙන වෙරළ වෙත සමීප කරන නිසා අප මුහුදට සිත් අලවා වාසය කරනවා, 4). මේ මහා මුහුදට ගංගා, යමුනා, අචිරවතී ආදි විවිධ නම් සහිත ගංගා ජලය එකතු වුණත් එකතු වූ පසු එකී නාමයන්ගෙන් පෙනී නොසිට එකම සාගර ජලය යන නමින් පමණක් පෙනී සිටින නිසා මුහුදට සිත අලවා වාසය කරනවා, 5). මේ මහ මුහුදට කොපමණ ගංගා ජලය හෝ වැසි ජලය ඒකරාශි වුණත් අඩු වැඩි බවක් නො පෙනෙන නිසා අප මුහුදට සිත අලවනවා, 6). මහමුහුදට කරදිය, මිරිදිය ආදි වූ හෝ කුමන රසයක් සහිත ජලය ඒකරාශි වුණත් එකම ලුණු රසය පමණක් ගන්නා නිසාත් අප මුහුදට සිත අලවා වාසය කරනවා, 7. විවිධ වටිනා මැණික් වර්ග ගැවසෙන නිසා අප මහ මුහුදට සිත් අලවා වාසය කරනවා, 8. ස්වාමිනි, කුඩා සත්ත්වයෝ පමණක් නොව තල්මුසන් ආදි කොට ඇති විවිධාකාර මහා සත්ත්වයෝ වාසස්ථාන කොට ඇති නිසා ද අප මහ මහුදට සිත් අලවා වාසය කරනවා කියා පහාරාද පවසා සිටිනවා. තථාගතයන් වහන්සේ පහාරාදට වදාළා පහාරාද ඔබ කියු කාරණා බුද්ධ ශාසනනයේදීත් දකින්න පුළුවන්. ඒ නිසාම මගේ ශ්‍රාවකයන් බුද්ධ ශාසනයට සිත අලවා වාසය කරනවා.

1.) මේ ශාසනයත් ගැඹුරුයි. ඒ සාගරය සේ් ම ආරම්භය ගැඹුරු නොවන නිසා ශාසනයට කැමැති අයෙකුට සිත් අලවා වාසය කළ හැකියි. (පංචසීලය සරණ යෑමෙන් ඔහුට මේ ශාසනය පිවිසිය හැක.)

2.) පහාරාද, මේ ශාසනයේද විවිධ රැලි, විවිධ ප්‍රශ්න ඇතිවිය හැකියි. නමුත් වෙරළ හෙවත් සීලය (පන්සිල්, දසසිල්, අධිසිල්) කඩා බිඳගෙන නොයන නිසා සසුනට ද සිත් අලවා වාසය කළහැකියි

3). මහමුහුද මළකුණු ආදි කුණප කොටස් රඳවා නො ගෙන වෙරළ වෙත සමීප කරනා සේ සසුනෙහි සීලය බිඳගත් යමෙක් වේ නම් ඉබේම ඔහු සසුනෙන් බැහැර වෙන නිසා සසුන පිරිසුදු වෙනවා. ඒ නිසාද සසුනෙහි සිත් අලවා වාසය කළ හැකියි.

4) පහාරාද, මහමුහුදට ගංගා, යමුනා, අචරවතී ආදි විවිධ නම්ගොත් සහිත ගංගා ජලය එකතු වුණත් එකතු වූ පසු එකී නාමයන්ගෙන් පෙනී නොසිට එක ම සාගර ජලය ලෙස පෙනී සිටිනවා සේ විවිධාකාර උස් පහත් කුලවලින් පිරිස් ශාසනයට ඇතුළු වෙලා පැවිදි වූ පසු “බුද්ධ ශ්‍රාවක” යන එකම සංඥා නාමයකින් පෙනී සිටින නිසා සසුනෙහි සිත් අලවා වාසය කළ හැකියි.

5). මුහුදට කොපමණ ගංගා ජලය හෝ වැසි ජලය ඒකරාශී වුවත් අඩු-වැඩි බවක් නො පෙනෙන්නේ යම් සේද සසුනෙහි ද එලෙසම යි. කොතරම් පිරිසකගේ යෑම් ඒම් සිදුවුවත් අඩුවැඩි බවක් මතුවෙලා පෙනෙන්නේ නැහැ. ඒනිසා සසුනෙහි සිත අලවා වාසය කළ හැකියි.

6). මුහුදට කරදිය, මිරිදිය ආදී වූ කුමන රසයක් සහිත ජලය ඒකරාශි වුණත් එකම ලුණු රසය පමණක් ගන්නා අයුරින්ම ගෞතම බුද්ධ ශාසනයේද අනුගාමික පිරිසට ඒ මඟ ගමන් කිරීමෙන් ලැබිය හැක්කේ එකම රසයකි. ඒ විමුක්ති රසය යි. ඒ නිසා සසුනෙහි සිත් අලවා වාසය කළ හැකිය.

7). මැණික් වර්ග ගැවසෙන නිසා මුහුදට ඔබ සිත් අලවා වාසය කරන අයුරින් මේ බුදු සසුනේ වඩා වටිනා මාණික්‍යයෝ පවතිනවා. ඒ නිසාම සසුනේ සිත් අලවා වාසය කළ හැකියි.

8) සාගරයේ ලොකු කුඩා සතුන් සිටිනවා සේම බුදු සසුනේ ද සෝතාපන්න, සකදාගාමි, අනාගාමි, අරිහත් උත්තමයන් වැඩ සිටිනවා. ඔවුන් මාර රාජ්‍යය කඩා සුණු විසුණු කොට ආර්ය රාජ්‍යය දිනාගත් අයයි. ඒ නිසාද ශාසනයට සිත් අලවා වාසය කළ හැකිය.

බුදුරජාණන් වහන්සේ බුද්ධ ශාසනය මෙසේ පැහැදිලි කරද්දී පහාරාද කියනවා ස්වාමිනි, මට සයුර පිළිබඳ වූ කාරණා අටට වඩා සසුන සමෘද්ධිමත් බව වැටහි ගියා. මාද මේ මාර රාජ්‍යයෙන් එතෙර කළ මැනව කියා. එහි ප්‍රතිළුලය ලෙස පහාරාද සයුර හැර සසුනට ඇතුළුව එකී ලක්ෂණ අටම අවබෝධයට ගෙන සිත් අලවා එහි වාසය කිරීම යි.

- නයනා නිල්මිණි

මනුෂ්‍යයාට තිබෙන මාණික්‍යය කුමක්ද?

පොල්ගහවෙල මහමෙවුනා භාවනා අසපුවේ නිර්මාතෘ

කිරිබත්ගොඩ ඤාණානන්ද හිමි

අපගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ සැදැහැවත් දෙව් මිනිසුන් විසින් “සමන්ත චක්ඛු” නමින් මහත් ගෞරවයෙන් හඳුන්වනු ලැබුවා. එහි අර්ථය භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මේ ලෝකය තුළ වැසුණු නොදුටු කිසිවක් ම තිබුණේ නැහැ. ඒ ආශ්චර්යවත් සම්බුදු නුවණින් මනාකොට විසඳාලිය නොහැකි කිසිදු ගැටළුවක් තිබුණේ ද නැහැ. තමන්ට නිවැරැදි ලෙස අර්ථ වටහා ගත නොහැකි ප්‍රශ්න විසඳා ගැනීමට සැදැහැ සිත් ඇති මිනිසුන් මෙන් ම දෙව් බඹුනුත් ඒ බුදුරජාණන් වහන්සේ සොයා පැමිණියේ ඒ නිසාම යි.

ඒ දිනවල භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඩ සිටියේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරායේ. එදා රැය පහන් වෙද්දී එක්තරා දෙව් කෙනෙක් මුළු මහත් ජේතවනයම ඒකාලෝක කරගෙන භාග්‍යවතුන් වහන්සේ බැහැ දකින්නට ආවා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේට වන්දනා කර පැත්තකින් හිටගත්තා. හිටගත් ඒ දෙවියා භාග්‍යවතුන් වහන්සේගෙන් මෙසේ අසා සිටියා.

කිංසු යාව ජරා සාධු 

කිංසු සාධු පතිට්ඨිතා

කිංසු නරානං රතනං 

කිංසු චෝරේහි දූහරන්ති

ජරාජීර්ණ වෙලා යනතෙක්ම පුරුදු කරන්න හොඳ මොකක්ද? කුමක් මත පිහිටීමද හොඳ? මනුස්සයන්ට තිබෙන මාණික්‍යය කුමක් ද? හොරුන්ට පැහැරගන්න බැරි දේ මොකක් ද? ඒ දෙවියාගේ පැනයට බුදුරජාණන් වහන්සේ සිව්පද ගාථාවකින් මෙසේ සෘජු පිළිතුරක් වදාළා

සීලං යාව ජරා සාධු 

සද්ධා සාධු පතිට්ඨිතා

පඤ්ඤා නරානං රතනං 

පුඤ්ඤං චෝරේහි දූහරන්ති

ජරාජීර්ණ වෙලා යනතාක්ම හොඳ, සිල් රැකීම තමයි. ශ්‍රද්ධාව මත පිහිටීම තමා හොඳ. මිනිසුන්ගේ මාණික්‍යය කියන්නේ ප්‍රඥාවටයි. පින තමයි සොරුන්ට පැහැරගන්න බැරි.

අරුත් කැටිකොට බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පවසා වදාළ මේ ගාථාව තුළ දෙව් මිනිස් ජීවිත පරිපූර්ණ වශයෙන් සුවපත් කර ගැනීමට උපකාර වන ධර්මයක් අන්තර්ගතව තිබෙනවා. මේ ලෝකයේ සාමාන්‍ය කෙනෙකු හට නම් වයසට යනතුරුම සිල්වත්ව ජීවිතය ගතකිරීම වටිනා දෙයක් බව තෝරාබේරා ගන්නට හැකියාවක් නැහැ. අනාවරණ ප්‍රඥා ඇති බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ අර්ථය වදාරන්නේ මෙලොව පරලොව දෙකෙහිම ඇති තතු මනාව දකිමින්. සිල්වත් බවෙහි වටිනාකම ඒ ශීලය පරිපූර්ණ කළ සම්බුදු ශ්‍රාවක වූ සීලව නම් රහත් මුනිඳුන් විසින් මෙසේ වදාළා.

මේ බුදු සසුනේ පුහුණු කරන්නට ඕනෑ සීලයම යි. මේ ජීවිතයේදී හොඳට සිල් රැකගත්තොත් සියලු සම්පත් ලැබෙනවා. නුවණ තිබෙන කෙනා සිල් රකින්නට ඕනෑ සැප තුනක් බලාගෙන. ඒ තමා ප්‍රශංසාව ධන ලාභය වගේම සුගතියේ ඉපදිලා සතුටුවීම. සිල් රකින කෙනාගේ සංවර ජීවිතය නිසා ඔහුට ගොඩක් හොඳ මිතුරන් ලැබෙනවා. ඒ වුණාට දුස්සීල කෙනා පාපි ක්‍රියා නිසා හොඳ මිතුරන්ගෙන් ඈත් වෙනවා. දුස්සීල කෙනා ලබන්නේ ගැරහීමත්, අපකීර්තියත් විතරයි. සිල්වත් කෙනා හැම තිස්සේම ගුණ කථාවත් ප්‍රශංසාවත් ලබනවා.

මුලින්ම පිහිට වෙන්නේ ශීලය යි. ශීලය කියන්නේ යහපත් ගතිගුණවලට අම්මා කෙනෙක් වගේ දෙයක්. සියලු ගුණ ධර්මවල ප්‍රමුඛයා ශීලය යි. එනිසා ශීලය පිරිසුදුව තබා ගන්නට ඕනෑ. සිත මහා මුහුද නම් ශීලය වෙරළයි. සතුටත් සංවරයත් ලබාදෙන සීලය හැම බුදුවරුන්ගේම පුණ්‍ය තීර්ථය යි. ඒ නිසා ශීලය පිරිසුදුව තිබෙන්නට ඕන. ශීලය කියන්නේ අසහාය බලයක්. උත්තම ආයුධයක්. ලස්සන ආභරණයක්. අද්භූත ඇඳුමක්. මහේශාක්‍ය පාලමක්. අති උතුම් සුවඳක්. දස දිශාවටම හමාගෙන යන ශ්‍රේෂ්ඨ සුවඳ විලවුන් කියන්නේ ශීලයට යි. ශීලය කියන්නේ ගමනක් යන කෙනෙකුගේ රසවත් බත් මුලක්. උතුම් ගමනකට හොඳ වියදමක්. දස දිශාවේ ගමන් කළ හැකි හොඳ වර්ගයේ වාහනයක්.

ජීවිතය නපුරු කර ගත්තොත් මේ ජීවිතයේදීම නින්දා ලැබෙනවා. පරලොවදීත් අපායේ ඉපදිලා දුක් විඳින්නට සිදුවෙනවා. ශීලයක් නැති එකඟ වූ සිතක් නැති අඥාන පුද්ගලයා හැම තැනකදීම දුකට ගොදුරු වෙනවා. ජීවිතය යහපත් කර ගත්තොත් මේ ජීවිතයේදීම කීර්තිය ලැබෙනවා. පරලොවදී සුගතියේ ඉපදිලා සතුටු වෙනවා. සිල් රැකලා සිත එකඟ කර ගෙන නුවණ ලබාගත් කෙනා හැම තැනකදීම සතුටු වෙනවා.ඊළඟට බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පෙන්වා දුන්නේ ශ්‍රද්ධාව මත පිහිටා කටයුතු කිරීම හොඳ බවයි. ශ්‍රද්ධාව කියන්නේ තථාගතයන් වහන්සේගේ අවබෝධය ගැන ඇති පැහැදීමට යි. (සද්දහති තථාගතස්ස බෝධිං) ශ්‍රද්ධාවෙන් යුතු ශ්‍රාවකයා කල්පනා කරන්නේ (සත්ථා මේ භගවා) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තමා මගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ (සාවකෝ හමස්මි) මම වනාහි ශ්‍රාවකයා වෙමි (ජනාති භගවා) භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දන්නා සේක (අහං න ජානාමි) මම කිසිත් නොදනිමි යනුවෙන් බව ‘කිටාගිරි’ සූත්‍රයේදී බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළා. යම් කෙනෙක් බුදු රජුන්ගේ අවවාදයට අනුශාසනාවට අනුවම කටයුතු කළේ ඔවුන්ට සැප සැලසෙන යහපත උන්වහන්සේ විසින් ම මෙසේ පෙන්වා දී තිබෙනවා.

පින්වත් මහණෙනි, මම මේ ලෝකයේ යථාර්ථය දකින්න දක්ෂ කෙනෙක්. මම පරලොව යථාර්ථය දකින්නත් දක්ෂ කෙනෙක්. මම මාරයාට අයත් දේ හඳුනාගන්න දක්ෂ කෙනෙක් . මම මාරයාට අයත් නොවන දේ දකින්නත් දක්ෂ කෙනෙන්. මම මරණයට අයත් දේ දකින්න දක්ෂ කෙනෙක්. මම මරණයට අයත් නැති දේ දකින්න දක්ෂ කෙනෙක්. මහණෙනි, යම්කිසි කෙනෙක් මම කියා දෙන ධර්මය ඇසිය යුතුයි, විශ්වාස කළ යුතුයි කියා හිතනවානම් එය ඔවුන්ට බොහෝ කලක් හිතසුව පිණිස ම පවතින්නේ.

මිනිසුන්ට ඇති වටිනාම වස්තුව ලෙස භාග්‍යවතුන් වහන්සේ් පෙන්වා දුන්නේ ප්‍රඥාව යි. උන්වහන්සේගේ ශාසනය තුළ ශ්‍රාවකයාට තිබිය යුතු ප්‍රඥාාව නම් මෙයයි. එනම් ආර්ය ශ්‍රාවකයා ප්‍රඥාවන්ත වූයේ වෙයි. සංස්කාරයන්ගේ හට ගැනීමත්, වැනසී යාමත් දකිනා ආර්ය වූ කලකිරීමෙන් යුතු මනාකොට දුක් ක්ෂය වීම පිණිස පවතින ප්‍රඥාවේ යුක්ත වුයේ වෙයි. දවසක් ආලවක යක්ෂයා බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් අසා සිටියා ඒ ප්‍රඥාව ලබන්නේ කෙසේද කියා. උන්වහන්සේ ඊට පිළිතුරු ලෙස වදාළා

සද්දහානෝ 

ධම්මං නිබ්බාන පත්තියා

සුස්සූසා ලභතේ පඤ්ඤං 

අප්පමත්තෝ විචක්ඛණෝ

ඒ අමා නිවනට පමුණුවන රහතුන් පවසන ධර්මය ගැන ශ්‍රද්ධාව ඇති කරගන්න ඕන. ඒ ධර්මය ආශාවෙන් අහන්න ඕන. ඒ ධර්මය අප්‍රමාදීව නුවණින් විමසන කොට ප්‍රඥාව ලැබෙනවා.ගාථාවේ අවසන් පදයෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ පෙන්වා දුන්නේ ජීවත්වන කාලය තුළ අපට රැකවරණය ලෙස රැස් කළ හැකි උතුම්ම දෙය පින බවයි. පින ගැන සම්බුදු රජාණන් වහන්සේගේ අසිරිමත් විවරණයක් ‘නිධිකණ්ඩ සූත්‍රයේ’ සඳහන් ව තිබෙනවා. යම්කිසි ස්ත්‍රියක් හෝ වේවා පුරුෂයෙක් හෝ වේවා දන් දෙනවා නම් සිල් රකිනවා නම්, සිත දමනය කරගෙන භාවනාවේ යෙදෙනවා නම්, ඒ තමා ඉතා හොඳින් තැන්පත් කරපු නිධානය වෙන්නේ. දාගැබ් වහන්සේලාටත්, ගුණවත් සංඝයාටත්, ආගන්තුකයින්ටත්, යම් පුද්ගලයෙකුටත්, මව්පියන්ටත්, වැඩිමහළු සහෝදර සහෝදරියන්ටත් දන්දීම් ගෞරව දැක්වීම් ආදිය කරනවානම් මනා කොට තැන්පත් කරපු මෙම නිධානය කාටවත් සොරකම් කරන්න බැහැ. පරලොව යද්දී තමාගේ පස්සෙන්ම එනවා. සියල්ලම අත්හැර පරලොව යන්න සූදානම් වෙනකොට මේ පුණ්‍ය නිධානය තමා අරගෙන යන්න තිබෙන්නේ.

මේ පුණ්‍ය නිධානය හැමදෙනාටම බෙදා ගන්න බැහැ. හොරුන්ට පැහැර ගන්නත් බැහැ. තමා පස්සෙන් එන ඒ පුණ්‍ය නිධානයයි නුවණැත්තා පින් වශයෙන් කළයුත්තේ. දෙවි මිනිසුන්ට තමන් කැමැති හැම සැප සම්පතක්ම දෙන්නේ මේ පුණ්‍ය නිධානයෙන් තමා. යමෙක් යම් දෙයක් ප්‍රාර්ථනා කරනවා නම්, ඒ සියල්ලම මේ පුණ්‍ය නිධානයෙන් ලබාගන්න පුළුවනි. මිනිස් ලොව සැපවත්, දිව්‍ය ලෝක සැපවත් තව සැප සම්පත් ඇත්නම් ඒවාත් ඒ අමා නිවන් සුවයත් යන මේ හැම දෙයක්ම (දාන, සීල, භාවනා තුළින් ලබාගන්නා) පුණ්‍ය නිධානයෙන් ලබාගන්න පුළුවනි. මේ ආකාරය යම් මේ පුණ්‍ය සම්පත්තියක් ඇද්ද එය විශාල යහපතක් සලසනවා. ඒ නිසයි ප්‍රඥාවන්ත සද්පුරුෂයන් කළ පින් ඇති බව දැන් ප්‍රශංසා කරන්නේ.

සියල්ල දන්නාවූත්, සියල්ල දක්වාවූත් ඒ සම්බුදු නුවණින් පෙන්වා නොදෙන්නට, සෑබෑවටම ජීවිතයක් සුවපත්වීමට උපදවා ගත යුතු මෙබඳු ධර්මයන් ලෝකයට කෙලෙසක නම් විවර වේවිද? එනිසා ඒ අසිරිමත් සම්බුදු නුවණින් අවබෝධ කොට දේශනා කළ මේ ශ්‍රී සද්ධර්මය සුරැකිව පවතින යුගයක මිනිසුන් අතර උපන් අප ශ්‍රද්ධාව, ශීලය, ප්‍රඥාව වැනි උතුම් ගුණධර්ම ජීවිත තුළ උපදවාගෙන පිනෙන් පිරුණු ජීවිත ඇතිකර ගන්නට මහන්සි ගනිමු.

නයනා නිල්මිණි

සසර දිනන මඟ

කථිකාචාර්ය, දර්ශනපති 

රාජකීය පණ්ඩිත ඇත්කඳුරේ සුමනසාර හිමි

අනන්ත සත්ත්වයන්ගේ සිත සුවපත් කොට නිවෙන සැනහෙන ක්ෂේම භූමියකට මාර්ගය හෙළි පෙහෙළි කළ ඒ අසිරිමත් ධර්මය දේශනා කොට වදාළේ අපගේ ලොව්තුරු බුදුරජාණන් වහන්සේ. ඒ උත්තම ධර්මය නමැති සිසිල් ජලයෙන් බිඳුවක් ඔබගේ මනස සුවපත් කරන්නට යි අදත් සූදානම් වෙන්නේ.

මේ ධර්මෝපදේශ තරම් සිත සුවපත් කරන පිරිසුදු කරන තවත් ඖෂධයක් ඇතැයි පැවසීම ඉතා දුෂ්කරයි.

ආරෝග්‍ය පරමා ලාභා 

සන්තුට්ඨි පරමං ධනං

විස්සාස පරමා ඤාති 

නිබ්බාණං පරමං සුඛං (ධම්මපදය)

නිරෝගි බව තරම් වටිනා ලාභයක් අපේ ජීවිතවලට තවත් නොවන බවයි තථාගතයන් වහන්සේ අපට පැහැදිලි කළේ. කවුද අකැමැති මේ උතුම් ධනය ජීවිතවලට සමීප කර ගන්න. අපේ ආධ්‍යාත්මික බාහිර දෙක ම සුවපත් කරන මේ නිරෝගිකම ලැබ ගන්න නම් ධර්මාවබෝධය නම් ඖෂධය දුෂ්කර ව සොයා ගනිමින් කාරුණික හදවතින් එය අපට දායාද කළේ අසහාය වෛද්‍යවරයෙක් දක්ෂ ලෙස රෝගියෙකු සුවපත් කරන විලාසයෙන්. තවමත් එවන් වෛද්‍යවරයෙක් මෙලොව පහළ වී නැහැ.

වෙජ්ජුපමෝ ජිනවරෝ - යන්නෙහි අදහස බුදුරජාණන් වහන්සේ තරම් වෛද්‍යවරයෙක් නැති බවයි.

ධම්මෝසධ සමං නත්ථි – ධර්මය තරම් බෙහෙතක් මෙලොව නැත යනු එහි අදහසයි.

සත්‍යයද එයයි. අද නූතන වෛද්‍ය විද්‍යාවෙහි පවා පිළිගෙන තිබෙනවා මිනිසුන්ට වැළදෙන රෝගාබාධ සඳහා කරන ප්‍රතිකාර වන බෙහෙත් පෙති, එන්නත් සැත්කම් ආදී මේ කුමන දෙයකින් වුවත් රෝගය සුවපත් කළ හැක්කේ සියයකට දහයකටත් වඩා අඩු ප්‍රමාණයක්. සියයට 90 ක් පවා ලෙඩ වෙලා තිබෙන්නේ සිත ලෙඩ වීම නිසා. සිත අපිරිසුදු වීම නිසා.

මේ සම්බුදුරදුන් පෙන්වා දුන් මාර්ගයේ අනුගාමිකයන්ට ඒ කිව්වේ ‘සීලය’ පුරන අයට, භාවනා කරන අයට නිතර නිතර වෛද්‍යවරුන් වෙත යන්න වෙන්නේ සැහැ. ඒ අය ලෙඩ වෙනවා අඩුයි. ධර්මය කමටහන කොටගෙන භාවනාවේ යෙදෙමින් ලෙඩ සුවපත් කර ගත් පිරිස් ඉන්නවා. සාංසාරික අකුසල කර්මය නිසා මතුවන මේ භයානක රෝග පවා බලවත් කුසල කර්මවලින් යටපත් කරන්න හැකියාව තිබෙනවා. තථාගතයන් වහන්සේ ඒ ගැන මෙහෙම වදාළා

යස්ස පාපං කතං කම්මං 

කුසලේන පිථියතේ

සෝ ඉමං ලෝකං පභාසේති

අබ්භාමුත්තෝ’ ව චන්දිමා 

(ධ.ප. ලෝක වග්ගය)

අප සංසාරයේ ධර්මය නො දන්නා කලයෙහි අපට නිවැරදි වැටහීමක් අවබෝධයක් මද අවස්ථාවල බොහෝ වැරැදි අකුසල කර්ම, අප කරලා ඇති. දැන හෝ නො දැන වැරැදි පාපකර්ම අප අතින් සිදුවෙලා ඇති. ඒ නිසා අප වටහා ගන්න ඕන උපදින හැම ආත්මයකම අපට මනුෂ්‍ය ආත්මයක් නො ලැබෙන්න පුළුවන්. මනුෂ්‍ය ආත්මයක් ලැබුවත් බුද්ධෝත්පාද කාලයක් නො වෙන්න පුළුවන්. මනුෂ්‍ය ආත්මයක් ලැබුවත් බුද්ධෝ්පාද කාලයක් වුවත් සකලාංග ශරීරාවයව මැනවින් අපට පිහිටයි කියලා කාටද කියන්න පුළුවන්. ඒ වගේම තමා මේ කාරණා තුන ම තිබුණත් ධර්මයට ලැදි සිතක් පහළ වෙන්නේ කීයෙන් කී දෙනාටද? සරළව කියනවානම් 1. බුද්ධෝත්පාද කාලයක ඉපදීම, 2. මනුෂ්‍ය ආත්මය භාවයක් ලැබීම, 3. ධර්මයට නැමෙන සිතක් ඇතිවීම, 4. ත්‍රිහේතු උපතක් වීම දුර්ලභ කාරණායි.

යමෙකු මේ කාරණාවලින් සන්නද්ධ ව සිටිනවා නම් අප එය හඳුන්වනවා ‘ක්ෂණ සම්පත්තිය’ කියලා. ඒ වගේම ඒක ස්වර්ණමය ඉතා දුර්ලභ නිධානයක් වගේ වටිනවා. මේ සියල්ලම කාට හෝ සසරේදී උරුම වුණානම්, හමුවුණා නම් කොතරම් වාසනාවක්ද? කොතරම් දුර්ලභ අවස්ථාවක්ද? එහෙමනම් මේ ධර්මයට ලැදි ඔබ සැමට දැන් පී‍්‍රතියක් ඇතිවෙන්න ඕන අප ඒ මහා භාග්‍යවත් පුරුෂයන් නේද? මිනිසුන් නේද? අපත් ඒ මහා පුණ්‍යවන්තයෝ නේද? කියලා.

ඔබ කොසොල් රජතුමා ගැන හොඳින් දන්නවා. බොහෝ ධර්ම කාරණා බුදුරජාණන් වහන්සේ කොසෙල් රජුට පැහැදිලි කළ ආකාරය ධර්මයේ සඳහන් වෙනවා. දවසක් කොසොල් රජතුමා සහ බුදුරජාණන් වහන්සේ අතර කතාබහක් ඇතිවෙනවා. රජතුමා බොහොම මහන්සි වෙලා විඩාවට පත්වෙලා වැඩ කටයුතු අවසන් කරමින් වහ වහා බුදුන් වැඩ සිටි ස්ථානයෙන් ගමන් කළා. ඒ අවස්ථාවේ තථාගතයන් වහන්සේ විමසනවා මහරජ, කොහේ ගිහින්ද මේ විඩාබර වෙලා ඉන්නේ කියා. කොසොල් රජු මහන්සි බව තිබුණත් බොහෝ නිවුණ බවකින් යුතුව කියනවා ස්වාමිනි, මම මහා රජ කෙනෙක්. මට අසීමිතව වැඩ කටයුතු තිබෙනවා. මම මහ පොළොව දිනපු කෙනෙක්. ප්‍රත්‍යන්ත රාජ්‍ය ගණනාවක් දිනපු කෙනෙක්. මට බලය තිබෙනවා. චතුරංගනී සේනාව ඉන්නවා. බලයෙන්, ධනයෙන් ආඪ්‍ය ජීවිතයක් මම ගත කරන්නේ. හිස මත පැළඳු කිරීටය මා සම්භාවනාවට පත්කර තිබෙනවා. මහජනතාව මගේ දරුවො. මේ සියල්ලේ හිමිකරු මම. මම සාමාන්‍ය තත්ත්වය ඉක්මවපු කෙනෙක්. ඒ නිසා මට වගකීම් වැඩියි. වෙහෙසත් වැඩියි කියලා. මේ කථාව ඇසු බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළා මහරජතුමනි, ඔබ කියපු ආකාරයට ඔබට බොහෝ දේවල් තිබෙනවා. ඒත් රජතුමනි, ඔබ මට කියන්න ඔබ කියපු දිනපු ප්‍රත්‍යන්ත රාජ්‍යයක රැකවල්ලා සිටි රාජ පුරුෂයෙක් නො සිතපු වෙලාවක වහ වහා දිව අවුත් බොහෝම කලබලයෙන් කියනවා දේවයන් වහන්ස, කමා කළ මැනව. මහා විපත්තියක් ඇති වෙලා තිබෙන්නේ. අපේ රාජ්‍යයේ උත්තර ප්‍රදේශයෙහි විශාල කාළ වර්ණ පර්වත රාජයෙක් ගහ කොළ සතා සිවුපාවන් මඬිමින්, මිනිසුන්ගේ ජීවිත විනාශ කරමින්, වාසස්ථාන පොළොවට සමතලා කරමින්, සමීප කරමින් කඳු මුදුනින් ගිලිහි ගම් දනවු සිසාරමින් පෙරළෙනවා. අනේ අපේ යටත් වැසියන් බොහෝ පීඩාවට පත්වෙලා. හිස් ලූ ලූ අත දිව යනවා. වැටී මියයනවා කියලා. රජතුමනි මෙවන් මොහොතක ඔබ මොකද කරන්නේ? එයට ප්‍රතික්‍රියා දක්වන්නේ කොහොමද කියා විමසුවා.

ඒ අවස්ථාවේ මහජතුමා කියනවා ස්වාමිනි, ඒක අසාමාන්‍ය පර්වතයක්. මිනිසුන් වන අපට ඊට මුහුණදීම දුෂ්කර ප්‍රයත්නයක්. අප විපතට පත්වෙනවාමයි කියලා. ඒ ක්ෂණයෙහි ම බුදුන් වහන්සේ නැවත අසනවා මහරජ, එවැනි පර්වත හතරක් ද සිවු දිශාවෙන් පැමිණුණොත් ඔබ පූර්වයෙන් කියන ලද නානා ප්‍රකාර බලයයන් යොදවලා ඉන් මිදීමට අවකාශ තිබෙනවාද ? රජතුමා කියනවා ස්වාමිනි, මිනිසුන් වන අප වටා මොන තරම් බලයක් කේන්ද ගතවෙලා තිබුණත්, එවැනි අසාමාන්‍ය අවස්ථාවන්ට මුහුණ දෙන්න ඉන් මිදෙන්න පුළුවන්කමක් නැහැ කියලා. ඒ අවස්ථාවේදී තථාගතයන් වහන්සේ කොසොල් රජුට වදාළා මහරජ, සිවු දිශාවෙන් එන එවැනි අසාමාන්‍ය පර්වතයන් වළකාලන්න අපට මොන බලය තිබුණත් නොහැකි වන්නේ යම් සෙයින්ද එසේම මේ ජීවිතයට සිවු දිශාවන්ගෙන් පැමිණෙන ළඟා වෙන ජාති, ජරා, මරණ, ව්‍යාධි ආදී චතුර්විධ පර්වතයන් තිබෙනවා. ඒවා අපේ සාංසාරික ගමනේ යහපත් මාවත අහුුරණවා. සුණු විසුණු කරනවා. ගමනට බාධා කරනවා. මහා දුකට අප ඇද දමනවා.

මේ පැහැදිලි කිරීමට සවනත යොමා සිටි කොසොල් රජු කියනවා බුදුරජාණන් වහන්ස, ඔබ වහන්සේ අවස්ථානුකූල ව සුදුසු මොහොතේ දී මනාව කාරණය පැහැදිලි කළා. මට හොඳින් වැටහුණා. අප මොන දෙයින් සන්නද්ධ ව සිටියත් මේ අවස්ථා අපට ජය ගැනීම අසීරුයි. එහෙමනම් බුදුරජාණන් වහන්ස අප ඉන් මිදීමට කළයුත්තේ අනුගමනයට සුදුසු වූයේ කුමන ක්‍රියාදාමයක් ද? යන්නත් මගේ හිතට නො වැටහේ.

එවලෙහි තථාගතයන් වහන්සේ වදාළා මහරජ, අප ඒවා ජයගන්න නම් ධර්ම චරියාවේ හැසිරිය යුතුයි. ‘ධම්මො හවේ රක්ඛති ධම්මචාරි’ ධර්මයේ හැසිරෙන තැනැත්තා ධර්මයෙන්ම ආරක්ෂා කරනවා. ක්ෂණ සම්පත්තිය ලබපු අප මේ ජීවිතයෙන් අභිවෘද්ධියට යන්න නම් සම චරියාවෙහි යෙදිය යුතුයි. අන්‍ය ක්‍රියාවන්හි යෙදිය යුතුයි. දාන, ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා, වීර්ය ආදිය උපදවා ගත යුතුයි කියා.

ඉහත අප කථාකළ සූත්‍රයේ නම ‘පබ්බතූපම සූත්‍රය’ යි. පර්වතයක් උපමා කරගෙන ධර්මකාරණා අවබෝධයට නතු කළ නිසා මේ නම යොදා තිබෙන්නේ. මේ සූත්‍රයෙන් පැහැදිලි කරපු කාරණා ඉතා ම වටිනවා. බොහෝ දෙනා වෙහෙසෙන්නේ, ධනය, බලය, නිලතල, ගරු නම්බු ආදිය තමා වටා රැස්කර ගන්න. ඒවා තිබෙන විට මොහොතක්වත් හිතන්නෙ නැහැ අපට ජයගන්න බැරි දෙයක් තිබෙනවා කියලා. මුදලින් සියල්ල කළ හැකියි, පිරිස් බලයෙන් සියල්ල කළ හැකියි, නිලතල තුළින් ලබන ගෞරවය පිළිගැනීම ආදිය තුළින් සියල්ල කළ හැකියි. මේ මානසිකත්වයෙන් තමා සෑම චරියාවක්ම තීරණය වෙලා තිබෙන්නේ. එසේ හිතන පතන අයට ඒ මානසිකත්වයෙන් අන්ධවෙලා ඉන්න අයට මේ සූත්‍රයෙන් ලබාදෙන අවබෝධය වැටහීම ඒ අඳුරින් ආලෝකයට සිත මෙහෙයවා ගන්නට හේතු වෙනවා. ඒ අයට විතරක් නොවේ ධර්ම චරියාවේ සිත් ඇති හැමදෙනාටම මේ කාරණා බොහෝ ප්‍රයෝජනවත් වෙනවා.

නයනා නිල්මිණි

ලෞකික සිතිවිලි තුළ ලෝකෝත්තරය දැකීම

කැලණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ සංස්කෘත අධ්‍යයන අංශයේ 

මහාචාර්ය ඉඳුරාගාරේ ධම්මරතන හිමි

බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට වදාරනු ලබන්නේ, ලෞකික සිතිවිලි බැහැර කිරීමට නොවෙයි, ලෞකික සිතිවිල්ලේ ගමන් කරමින් එහි නො ඇලී, නොගැටී ඇතුළට කිඳා බැසීමටයි. එනිසා ලෞකික සිතිවිලි වැරැදි බව ප්‍රකාශ කරන්නේ නැත. එම ලෞකික සිතිවිලි විඳගත හැකි ඇත්ත වුවද, අලෙවි කළ හැකි බව ඇත්ත වූවද, එය ඇඳ පැළඳගත් විට සුව පහසුව දැනෙන බව සත්‍ය වූවද මෙහි නොඇලී නොගැටී ඇතත් ඇතුළට ග්‍රහණය කළ යුතුයි. එනිසා උඩ සිට පහළට සිත ගලාගෙන ගලාගෙන පහතට එනතෙක් ඇවිත් ලෞකික ලක්ෂයේ නවත්වන්නේ නැතිව ලෞකික ලක්ෂය කරා සිතිවිල්ල ගමන් කරන එක නවත්වන්නේත් නැතිව ගලාගෙන ඒමට ඉඩ හැර එම ලෞකික ලක්ෂයයෙන් ඇතුළට කෙසේ හෝ කිඳා බැස්සවිය හැකියි. මල පිළිබඳව “වණ්න ගන්ධ ගුණෝ පේතං” යනුවෙන් පටන් ගන්නෙම එම නිසාමයි. මල පිපෙන විටම ලස්සනයි. සුවඳයි, සියුමැළියි යනුවෙන් දිගට දිගට සිතිවිලි ජාලයක් එක දිගට ගමන්කිරීම වරදක් නොවේ’

ලෝකයේ ජීවත්වන මිනිසුන්ගේ සිතිවිලි ගලාගෙන යන ක්‍රම දෙකක් තිබෙනවා. ලෝකෝත්තර සිතිවිලි හා ලෞකික සිතිවිලි වශයෙන් යම්කිසි පුද්ගලයකුට ලෝකෝත්තර සිතිවිලි දක්වා සිතිවිල්ල කිඳා බැස්සවීමට හැකි නම් පමණයි නිවන හඳුනා ගැනීමට හෝ හැකිවන්නේ.

එනිසාම පළමු කොටම අවශ්‍ය වන්නේ සිතිවිල්ල ගලාගෙන යන ආකාරය යන සිතිවිල්ල සැරිසරන ආකාරය පිළිබඳව අවබෝධයක් ලබාගැනීම හෙවත් ඒ පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමට සාමාන්‍යයෙන් තෘප්තිමත් ආස්වාදජනක වන්නේ ලෞකික සිතිවිලි වන නිසාම වැඩියෙන්ම කැමැතිවන්නේ එබඳු ලෞකික සිතිවිලි තුළ සැරිසැරීමටයි. නිදසුන් කිහිපයක් යොදාගෙන මේ පිළිබඳව අධ්‍යයනයක යෙදී පුංචි අවබෝධයක් ලබාගනිමු. අපි හිතමු කිසියම් ඇඳුමක් පිළිබඳව යම් අයෙකු කල්පනා කරන විට, එම ඇඳුමේ වටිනාකම ගණනය කරමින් එය ආනයනික ඇඳුමක් නිසාම තවදුරටත් එහි වටිනාකම ඉහළ යන බව සිතමින් එම ඇඳුම තුළ තිබෙන කැටයම්වල ස්වභාවය දකිමින් ඒ පිළිබඳව සිත යොමු කරන්නේ නම් එම සිතිවිල්ල සැරිසරන්නේ ලෞකික ක්ෂේත්‍රයේයි. ඒ සමඟම තවත් අයෙකු එම ඇඳුම පිළිබඳව සිතමින් එම ඇඳුම නිර්මාණය කොට තිබෙන්නේ අසවල් රෙද්දෙන් එම නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය සිදුවන්නේ මෙබඳු ක්‍රමයකට, එකී නිෂ්පාදන ක්‍රියාවලිය සිදුවන්නා වූ යාන්ත්‍රණය තුළ පවතින යාන්ත්‍රික ස්වභාවය මෙයයි කියල යම් පුද්ගලයකු එකී තාක්ෂණික පැත්ත කල්පනා කරනවා නම්, එයත් ලෞකිකයි. සත්‍ය වශයෙන්ම සාමාන්‍යයෙන් තෘප්තිමත් සිතිවිල්ලක ගැඹුරු අවබෝධයක් කරා නොයන සරල සිතිවිලි ප්‍රදේශයක මෙම සිතිවිලි හැසිරෙනු ලබයි.

ඇඳුම පිළිබඳව කතා කරන මෙම ලෞකික සිතිවිලිවල අවසාන විග්‍රහයේදි මූල්‍යමය වශයෙන්, සමාජමය වශයෙන්, වෙනත් මෝස්තරමය වශයෙන්, සිතිවිල්ල රඳා පැවතිලා ගිහින්, මෙම අඳුම පිළිබඳව හෝ ඇඳුම නිදසුන් කොට ගනිමින් යථාව ග්‍රහණය කරගැනීම වෙනුවට ලෞකික වපසරියක සිත සිරවී සිතිවිලි ගමන් කරයි. සිතිවිලි හඹායන්නේ, සිතිවිලි වහනයවන්නේ, සිතිවිල්ල ඇවිදින්නේ ලෞකික ක්ෂේත්‍රයක ලෞකික වපසරියක. ලෞකික ආකෘතියක පමණයි. මෙම ඇඳුමට නිදර්ශනය කොට ගනිමින් අවශ්‍යම නම් යම් පුද්ගලයකුට මෙම සිතිවිල්ල හරහා මෙයට වඩා ගැඹුරු අවබෝධයක් වෙත යාමට සිතිවිලි තුළ සිත කිඳා බැස්සවිය හැකියි. මෙය අපට දැනෙන්නේ උඩ සිට ද පහළට සිතාගෙන සිතාගෙන පහළට යන විට කිසියම්ම වූ ලෞකික මධ්‍ය ලක්ෂයක සිත නැවතිනි. මෙම ලෞකික ලක්ෂයක නවත්වන්නේ නැතිව එතැනින් පහළට ඇතුළට කිඳා බසින අවස්ථාව ලෝකෝත්තර අන්තයක් කරා ගමන් කරන සිතිවිල්ලකි. මෙම ඇඳුම පිළිබඳවම මෙයට වඩා වෙනස් ආකාරයකට කල්පනා කළ හැකියි. මෙම ඇඳුම නිමකොට ඇත්තේ රෙද්දකින් බවත්, මෙය දිරාපත් වන බවත්, මෙම ඇඳුම මෙයට අවුරුදු දෙසියකට පෙර නොතිබුණ බවත්, මෙම ඇඳුම සැබවින්ම අලුතෙන් නිපදවන ලද ඇඳුමක් බවත්, මෙම ඇඳුම හෙට දවස වන විට මේ ආකාරයෙන්ම නොතිබෙන බවත්, තවදුරටත් කාලය ගතවීමත් සමඟ තව තවත් වෙනස්වන බවත්, එකම ආකාරයෙන් නොපවතින බවත්, අවසානයේදී මෙම ඇඳුම කුමන හේතුවක් නිසාවත් නොදිරා පවතින්නේ නැති බවත්ය. අවසානම විග්‍රහයේදි මෙය දිරාපත් වී ගොස් ඇඳුම නැතිවම යන ස්වභාවයටම පත්වෙයි. එය ලෞකික වපසරියක හෙවත් ලෞකික ක්ෂේත්‍රයක හඹාගෙන යන සිතිවිල්ලක් නොවන එයට වඩා ගැඹුරු සිතිවිල්ලකි. ඇඳුම පිළිබඳව සිතමින් ලෞකික සිතිවිල්ලෙහි අන්ත ලක්ෂය කරා ගොස් ලෞකික සිතිවිලි තුළ සිත සැරිසරන විට ඉතාම ආස්වාදනීයයි. ඉතාමත් වින්දනීයයි. තෘප්තිමත් මෙන්ම ලෞකිකයි. එයට එම ස්ථානයේ සිට ඇතුළට කිඳාබැහැල ඇතුළට ගොස් බැලූවිට එහි ලස්සනභාවය, මනස්කාන්ත භාවය, සිත් පැහැරගන්නා සුළුභාවය, ආස්වාදනීය භාවය, වෙනුවට යථාව ග්‍රහණය කරගත හැකියි.

බුදුපියාණන් වහන්සේ අපට වදාරනු ලබන්නේ, ලෞකික සිතිවිලි බැහැර කිරීමට නොවෙයි, ලෞකික සිතිවිල්ලේ ගමන් කරමින් එහි නො ඇලී, නොගැටී ඇතුළට කිඳා බැසීමටයි. එනිසා ලෞකික සිතිවිලි වැරැදි බව ප්‍රකාශ කරන්නේ නැත. එම ලෞකික සිතිවිලි විඳගත හැකි. ඇත්ත වුවද, අලෙවි කළ හැකි බව ඇත්ත වූවද, එය ඇඳ පැළඳගත් විට සුව පහසුව දැනෙන බව සත්‍ය වූවද මෙහි නොඇලී නොගැටී ඇතත් ඇතුළට ග්‍රහණය කළ යුතුයි. එනිසා උඩ සිට පහළට සිත ගලාගෙන ගලාගෙන පහතට එනතෙක් ඇවිත් ලෞකික ලක්ෂයේ නවත්වන්නේ නැතිව ලෞකික ලක්ෂය කරා සිතිවිල්ල ගමන් කරන එක නවත්වන්නේත් නැතිව ගලාගෙන ඒමට ඉඩ හැර එම ලෞකික ලක්ෂයයෙන් ඇතුළට කෙසේ හෝ කිඳා බැස්සවිය හැකියි.

මල පිළිබඳව “වණ්න ගන්ධ ගුණෝ පේතං” යනුවෙන් පටන් ගන්නෙම එම නිසාමයි. මල පිපෙන විටම ලස්සනයි. සුවඳයි, සියුමැළියි යනුවෙන් දිගට දිගට සිතිවිලි ජාලයක් එක දිගට ගමන්කිරීම වරදක් නොවේ’. මෙම ලෞකික වපසරිය හෙවත් ලෞකික ක්ෂේත්‍රයෙහි ලෞකික සීමාවෙහි සිත හඹාගෙන යයි. යම් පුද්ගලයකුට මල හරිම ලස්නනයි. මල හරිම සුවඳයි. මල හරිම මටසිළුටුයි යනුවෙන් ඒ පිළිබඳව සිතමින් ඒ තුළ ජීවත් විය හැකියි. තවත් පුද්ගලයකුට මෙම මල් වගාකරන පිළිවෙළ, එම මල් සඳහා යොදන පොහොර, එම මල්වල කෘෂිකාර්මික වටිනාකම මේ ආකාරය යනුවෙන් මල් පිළිබඳව මල් වගාකරුවෙකුට වෙනත් ආකාරයකටම සිතිය හැකියි. තවත් අයෙකුට මේ මල වටිනාකම පිළිබඳව සිතමින් ආර්ථිකය පිළිබඳව ලෞකික සිතිවිල්ලක සිත රඳවාගත හැකියි. තවත් අයෙකුට මෙම මල පිළිබඳව කල්පනා කරලා මේ මල පිළිබඳව උද්භිද විද්‍යාත්මක වටිනාකම සිතමින් ලෞකික සිතිවිල්ලක සිත හඹාගෙන ගොස් ලෞකික සිතිවිල්ලක සැරිසරමින් සිත රඳවාගත හැකියි. මෙම ලෞකික තලය සිදුරු කරමින් එහි අභ්‍යන්තරයට කිඳබැස්සවීමේ හැකියාව කාටත් තියෙනවා.

“පුප්පං මිලායාති යථා ඉදම්මේ” 

කායෝ කථා යාති විනාස භාවං”

මල් වගාකරවකුවටද මල් අලෙවිකරුවකුට ද උද්භිද විද්‍යාඥයකුට ද මල පිළිබඳව මෙසේ සිතිය හැකියි. මේ මල මීට අවුරුදු දෙක තුනකට පෙර තිබුණේ නැහැ. මේ මල පවතින්නේ ටික කාලයයි. මේ මල පරවෙලා යනවා. ඊට පසුව මල නටුවෙන් ගිලිහී ගොස් අවසානයේ මල නැතිව යනවා.

එය නිදර්ශනයක් කරගනිමින් වෙනත් දෙයක් පිළිබඳව අපට යථාව ග්‍රහණය කර ගැනීමට උපකාරි වන තවත් එක් නිදර්ශනයක් පමණයි, කියල සිතමින් ලෞකික වපසරිය තුළ සැරිසරන සිත ලෝකෝත්තරය කරා සිදුරකින් කිඳා බස්සවා සිත ලෝකෝත්තරයේ ගමන් කරවීමයි. ඒ තුළින් නිවන ස්පර්ෂ කර ගත හැකියි. ලෞකික සිතිවිලි තුළ ගමන් කිරීම වරදක් නොවන අතරම එම ලෞකිකය සිදුරුකරමින් ලෝකෝත්තරය කරා ගමන් කරමින් යථාව ග්‍රහණය කරගත යුතුයි.

බුදුපියාණන් වහන්සේ මහා වනාන්තරයකට ගිහිල්ල “රමණීයානි අරඤ්ඤාණී” “කියමින් මෙම අරණ මනරම්ය” කියමින් එම අරණෙහි මනරම් බව සිතට ගත්තා. “වීතරාගා රමිස්සතී” ඒ පිළිබඳ නොඇලි සතුටු වෙයි. මෙම වනාන්තරය හරිම ලස්සනයි. පිළිවෙළකට වවා තියෙනවා. මල් පිපී සුවඳ හමනවා. සිත අලවන්න හරිම හොඳයි සිත් ඇදගන්නා සුළුයි යනුවෙන් සිත ඇදගන්නා සුළු දේශනාවක්ද කරමින් එහි නොඇලි නොගැටී බුදුපියාණන් වහන්සේ එම වනාන්තරයෙහි ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දකිනවා.

මෙම ගසෙහි අත්තෙහි තිබුණ කොළය දැන් කහ පැහැගැන්වී ඇත. එම කොළය ඉදී වැටෙන්නට ආසන්නව පවතී. මීට පෙර මෙම කොළය කොල පැහැගැන්වී තිබුණි. එහි කොළ පැහැගැන්වුණ පත්‍රය ඊළඟට කහ පැහැගැන්වී අවසානයේදී එය ඉදී නටුවෙන් ගිලිහී බිමට වැටේවි.

ඊට පසුව එම කොළය දිරපාත්වී ගොස් නැති වී යයි. මෙම පත්‍රය මීට පෙරද තිබුණේ නැත. පසුව තිබෙන්නේද නැත. අතර මැද ටික කලකට පමණක් ඇතිවි නැතිවී යන තෙක් එවැනි ආකාරයට සිතමින් “රමණීයානි අරඤ්ඤාණී” යන ස්ථානයට පමණක් යන්නේ නැතිව ඊට වඩා පහළට බැස ඇතුළට කිඳා බස්නා ගැඹුරු සිතිවිල්ලකට යාම ලෞකිකයේ සැරිසරන සිත ලෝකෝත්තර දක්වා කිඳාබස්සවන නියාමයයි.